چکیـده  مطالعـات

بـرنـامه  تـوسعه گـردشگری ایـران

)به منظور تحقق برنامه ششم توسعه  و سند چشم‌انداز 1404 (

در بسیاری از کشورهای دارای پتانسیل طبیعی و تاریخی، گردشگری ابزار اصلی توسعه اقتصادی برای جوامع و دولت‌های محلی محسوب می‌شود. به رغم اینکه ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری یکی از 10 کشور نخست جهان محسوب می‌شود، متأسفانه آمارهای جهانی در طول سال‌های گذشته حکایت از روند بسیار کند رشد ورود جهانگردان به کشور و به دنبال آن سهم ناچیز این صنعت در میزان درآمد ناخالص ملی دارد. از مهم‌ترین مشکلات موجود که مانع از رشد این صنعت شده است می‌توان به ایران هراسی و عدم ثبات سیاست‌ها، کمبود زیرساخت‌ها، وجود موانع بر سر راه سرمایه‌گذاری، مشکلات صدور روادید، تعدد مراکز تصمیم‌گیری در حوزه گردشگری و به ویژه عدم وجود برنامه عملیاتی ملاک عمل و نبود آمار و اطلاعات دقیق در حوزه‌ گردشگری، اشاره کرد. لذا در صورت تداوم وضعیت کنونی، دستیابی به هدف ورود 20 میلیون گردشگر به ایران، بر اساس سند چشم‌انداز 1404 بعید به نظر می‌رسد.

مهندسین مشاور امکوایران با اتکا به تجربه 50 ساله خود در قالب پژوهشی کاربردی سعی نموده است برنامه جامعی برای توسعه گردشگری ایران تدوین و ارائه نماید. این مشاور در این راه از نقطه نظرات کارشناسی و مدیریتی بخش دولتی (معاونت گردشگری و معاونت سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری) و پارلمان بخش خصوصی (اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و تهران) نیز بهره گرفته است.

هدف از این پژوهش، تدوین برنامه‌ای عملیاتی برای رسیدن به اهداف ترسیم شده در سند چشم‌انداز 1404 و برنامه ششم توسعه است، به نحوی که سهم ایران از شمار گردشگران بین‌المللی در سال 1404 به 1.5 درصد برسد.

در این مطالعات، برنامه‌های عملیاتی در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت براساس امکانات و محدودیت‌های موجود و نیز توصیه‌های سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در حوزه‌های دهگانه زون‌بندی گردشگری، زیرساخت حمل و نقل، زیرساخت اقامتی، فعالیت‌های گردشگری، تولیدات گردشگری، بازاریابی و تبلیغات، قوانین و تسهیلات حقوقی، سازمان‌دهی و مدیریت، آمار و اطلاعات و استانداردها و کیفیت خدمات گردشگری تدوین شده است.

در انجام زون‌بندی، 4 نوع قطب گردشگری، شامل قطب بین‌المللی درجه یک، قطب بین‌المللی درجه دو، قطب ملی درجه یک و قطب ملی درجه دو تعیین شده است که در مجموع در کل کشور 7 قطب با مقیاس بین‌المللی درجه یک، 8 قطب با مقیاس بین‌المللی درجه دو، 9 قطب با مقیاس ملی درجه یک و 12 قطب با مقیاس ملی درجه دو تعیین گردیده‌اند.

همچنین در مورد متغیر اماکن اقامتی، تعداد تخت‌های مورد نیاز برای گردشگران ورودی و داخلی در افق سال 1404 حدود 485000 تخت برآورد شده است، سپس به توزیع این تعداد تخت بین قطب‌های 36 گانه مبادرت گردیده است. بطور کلی بر مبنای شاخص اقامت و محاسبات کمی انجام شده سهم هر یک از انواع قطب‌های چهارگانه شامل قطب‌های بین‌المللی درجه یک (حدود 270000 تخت)، قطب‌های بین‌المللی درجه‌ دو (حدود 96000 تخت)، قطب‌های ملی درجه یک (حدود 64000 تخت)، قطب‌های ملی درجه دو (حدود 53000 تخت) است. به همین ترتیب تعداد تخت‌های مورد نیاز به صورت تفصیلی برای تمامی قطب‌ها (شامل استان‌ها و قطب‌های ویژه) محاسبه گردیده است.

از سوی دیگر برای دستیابی به اهداف توسعه گردشگری در چشم‌انداز 1404 لازم است سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در زمینه ایجاد تأسیسات مورد نیاز گردشگری صورت گیرد. مطابق برآورد انجام شده لازم است در 10 سال آتی مجموعاً حدود 65 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مرتبط با این حوزه انجام شود که حدود 60 درصد سهم بخش خصوصی داخلی، حدود 25 درصد سهم سرمایه‌گذاری خارجی، 10 درصد سهم سازمان‌ها و وزارتخانه‌های وابسته به دولت و 5 درصد سهم سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواهد بود.

بر اساس آمارهای موجود أخذ شده، تعداد گردشگر ورودی به ایران در سال 1393، 5040000 نفر است که برمبنای پیش‌بینی منطقی رشد تعداد گردشگران در هر سال، تعداد گردشگران ورودی در سال 1399 (پایان برنامه ششم توسعه) حدود 9250000 نفر و در سال 1404 برابر با 20 میلیون گردشگر خواهد بود.

از نظر میزان اشتغال نیز می‌توان گفت در سال 1404 حدود 550000 شغل مستقیم و 1650000 شغل غیرمستقیم در صنعت گردشگری ایران فراهم خواهد شد. همچنین در این سال میزان درآمد مستقیم حاصل از گردشگر ورودی حدوداً برابر با 21 میلیارد دلار برآورد می‌شود که با تقویت برخی شاخص‌ها به‌ویژه در حوزه حمل و نقل بین‌المللی توسط خطوط هوایی ایرانی و نیز توسعه تجارت چمدانی افزایش قابل توجهی خواهد داشت.

در مجموع این مطالعات سعی دارد با نگاهی جامع، ضمن بررسی اسناد ملی و بین‌المللی و شرایط فعلی کشور و فرصت‌های ایجاد شده در دوران پساتحریم، سندی عملیاتی مبتنی‌ بر مجموعه‌ای از راهبردها، برنامه‌ها و راهکارهای عملیاتی در حوزه‌های کمی و کیفی صنعت گردشگری کشور برای تحقق سیاست‌های برنامه ششم توسعه و سند چشم‌انداز 1404 فراهم آورد. پر واضح است این امر جز با عزم و ارداه ملی در تمامی سطوح مدیریتی و کارشناسی بخش دولتی و خصوصی بویژه در سازمان‌ها و نهادهای مدیریت‌های مرتبط با مقوله گردشگری امکان‌پذیر نمی‌باشد. با توجه به نبود برنامه جامع و به روز برای توسعه گردشگری پیشنهاد می‌شود ضمن بهره‌گیری از این مطالعات در سازمان‌های مرتبط با این صنعت، در بازه‌های زمانی مشخص (حداقل 3 سال اول)، این مطالعات مورد ارزیابی و پایش مستمر قرار گیرد.

امید است بتوان با ایجاد عزم ملی و اجرایی نمودن این برنامه عملیاتی، ضمن کسب منافع ارزی و جایگزینی بخشی از درآمدهای نفتی توسط صنعت گردشگری بتوان زمینه‌های اشتغال‌ جوانان و ارتقای سطح رفاه مردم عزیز کشور و تحقق واقعی اقتصاد مقاومتی را فراهم نمود.

• چکیده مطالعات توسعه گردشگری به تفکیک استان ها